Chuyển đổi mô hình VAC thích ứng yêu cầu hội nhập quốc tế

Trong chỉ đạo sản xuất nông nghiệp thường phải dùng biện pháp làm điểm trình diễn, để chỉ đạo diện như nhen nhóm một đốm lửa rồi thổi lên thành đám cháy lớn. Chỉ đạo phong trào làm kinh tế VAC do Hội làm vườn Việt Nam đề xướng và vận động cũng theo cách làm đó. Trước năm 2000 do nguồn lực hạn chế, Hội dựa vào các mô hình có sẵn trong phong trào quần chúng, tổ chức tổng kết rồi nhân rộng thành phong trào, nhưng cách làm này thường xảy ra tình trạng, một điểm làm tốt, có nhiều tổ chức đến tổng kết báo cáo, không có mô hình nào là của riêng Hội Làm vườn. Để khắc phục tình trạng này Hội làm vườn đã thay đổi cách làm, với số kinh phí khuyến nông hoặc từ các nguồn tài trợ của các tổ chức  quốc tế Hội chọn ra một số vấn đề là yếu tố hạn chế nằm trong nhiệm vụ chiến lược phát triển nông nghiệp ở mỗi địa phương, xây dựng thành dự án VAC. Mỗi năm chọn 10 -15 dự án ở một số tỉnh rồi theo chế độ luân phiên hàng năm sau 5 năm Hội có mô hình điểm ở tất cả các tỉnh trong cả nước, nhưng từ sau năm 2010 Bộ Nông nghiệp & PTNT  thay đổi cơ chế quản lý khuyến nông, không giao cho Hội làm đầu mối, chủ động xây dựng các dự án khuyến nông mà giao dự án có sẵn ở một địa phương xác định giao cho Hội làm vườn thực hiện trong 3 năm. Theo cách làm này rất phù hợp với khuyến nông cây lâu năm, cây ăn quả và thuận tiện cho nghiệm thu đánh giá hiệu quả dự án khuyến nông.

Nhìn chung những dự án mô hình làm VAC của Hội Làm vườn thực hiện thời gian qua có những đặc điểm sau:

1. Các thành tố của mô hình nằm trong một hệ sinh thái khép kín, 3 hợp phần vườn, ao, chuồng trong khuôn viên hô gia đình, gia trại, trang trại có mối quan hệ biện chứng , yếu tố nọ chi phối yếu tố kia như mối quan hệ hữu cơ. Theo lịch sử nghề vườn khi người dân đến lập nghiệp ở một vùng đất mới thường phải đào ao lấy đất tôn cao nền nhà, tôn vườn để trồng trọt và xây chuồng trại chăn nuôi còn ao sâu trữ nước tưới cây và nuôi cá. Mô hình này rất phổ biến ở Hải Đường huyện Hải Hậu Nam Định, tất cả các hộ gia đình trong xã đều sản xuất VAC qui mô mỗi hộ tối thiểu là 500 m².
2. Các mô hình làm VAC thường chỉ giới hạn trong khuôn viên hộ gia đình, gia trại, sản xuất tự cấp tự túc mang đậm nét kinh tế tiểu nông nhưng có vị trí rất quan trọng đối với đời sống nông dân. Ngày xưa cha ông ta có câu “Nhất canh chì, nhì canh viên, tam canh điền” làm vườn, nuôi cá còn tốt hơn làm ruộng.

Hội làm vườn Việt Nam ngay sau thành lập (1986) đã chủ trương khôi phục lại nghề vườn sau nhiều năm chiến tranh tàn phá và hậu quả của cơ chế kế hoạch hóa tập trung, ruộng đất và tư liệu sản xuất đều tập thể hóa  làm cho nghề vườn một thời bị mai một.

Chủ trương đó của Hội Làm vườn Việt Nam đã được chắp cánh, khi Bộ chính trị ra chỉ thị 100 và nghị quyết khoán 10 xác lập hộ nông dân là đơn vị sản xuất tự chủ, sức lao động được giải phóng “xóa bỏ ngăn sông cấm chợ” nông dân phấn khởi sản xuất, nền nông nghiệp nước ta có bước phát triển rõ rệt. Đánh giá về đề xuất  và vận động phong trào làm VAC cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã nói: “ Tôi vui mừng thấy Hội Làm vườn Việt Nam  đã đưa kinh tế  VAc lên bước phát triển mới, chuyển từ  cái vườn truyền thống tự cấp  tự túc sang vườn hàng hóa xây dựng được nhiều mô hình làm VAC giỏi... ”

3. Đặc điểm cơ bản của mô hình VAC là nhỏ lẻ, phân tán, năng suất thấp, giá thành sản phẩm cao và đầu ra bấp bênh, luôn xảy ra tình trạng lúc thừa lúc thiếu “ được mùa mất giá” nhưng hạn chế lớn nhất là sản phẩm làm ra không bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm. Theo kinh nghiệm truyền thống làm VAC thường đổ phế thải gia súc và người xuống ao hồ làm thức ăn cho cá, ao hồ bị ô nhiễm hôi thối, ngay cả rau quả trên vườn, thịt gia súc gia cầm cũng không đảm bảo VSATTP do sử dụng  phân bón, thuốc  sâu,  thức ăn gia súc không đúng lúc đúng cách và tình trạng ngô độc thực phẩm đã xảy ra hàng ngày ở khắp mọi nơi.

Ngày nay trong xu thế hội nhập quốc tế sâu rộng, nền nông nghiệp đã tái cơ cấu lại mô hình VAC nhất thiết phải chuyển đổi để sản phẩm làm ra không chỉ có năng suất cao, chất lượng mẫu mã đẹp  giá thành rẻ, có sức cạnh tranh mà còn phải đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm.

Để đạt được mục tiêu đó Hội Làm vườn Việt Nam cần thiết phải đổi mới lại nội dung mô hình làm VAC như sau:

1/.Mô hình VAC phải bao gồm cả hợp phần sinh học Biogas (ký hiệu là B) như vậy tên viết tắt của mô hình là VACB

Hầm khí sinh học  là giải pháp giúp khắc phục  sự bất hợp lý trong quản lý phế thải, sử dụng hợp lý  phế phụ phẩm nông nghiệp, để trả lại độ phì cho đất. Xử lý an toàn chất thải động vật, tạo năng lượng tái sinh tạo nguồn chất đốt phục vụ sinh hoạt chống ô nhiễm môi trường và góp phần giảm phát thải  giảm hiệu ứng nhà kính gây biến đổi khí hậu.

2/.Sản xuất VACB phải thực hiện theo qui trình VietGAP, sản phẩm làm ra bảo đảm vệ  sinh an toàn thực phẩm.

Vấn đề đặt ra ở mô hình này là phải tổ chức vận động nông dân hội viên liên kết với nhau trong các HTX hoặc tổ liên kết, cùng thực hiện  qui trình trồng trọt chăn nuôi thống nhất  sử dụng cùng loại giống, cùng loại phân bón, thức ăn cùng kỹ thuật chăm sóc, thu hoạch sơ chế bảo quản  để sản phẩm đồng nhất và có giá trị gia tăng.

          3.Tìm đầu ra cho sản phẩm

Mô hình VACB là mô hình sản xuất theo hợp đồng ký trước với các doanh nghiệp tiêu thụ, sản xuất theo kế hoạch, “sản xuất cái gì, cho ai, số lượng bao nhiêu” khắc phục hiện tượng sản xuất tự phát, theo phong trào

Hiện nay Hội Làm vườn Việt Nam  đang triển khai dự án  mô hình VACB thuộc chương trình  KHCN phục vụ xây dựng nông thôn mới ở 3 tỉnh miền núi Mộc Châu – Sơn La với HTX trồng rau an toàn, Lục Ngạn – Bắc Giang với vải thiều và Cao Phong – Hòa Bình với cam đều có hợp đồng tiêu thụ ký trước lúc thực hiện.

Hiện nay, triển khai các mô hình VACB có thuận lợi cơ bản là:

1.Nhà nước có nhiều cơ chế chính sách  khuyến khích đầu tư nông nghiệp, mở ra cơ hội lớn ngành nông nghiệp  thời hội nhập. Mặc dù  hiện nay đầu tư cho nông nghiệp mới chiếm 5,4 -5,5% tổng vốn đầu tư  của toàn xã hội trong đó đầu tư của doanh nghiệp mới chiếm 1%  và vốn đầu tư của nước ngoài FDI vào nông nghiệp mới chiếm 1,46% nhưng Việt Nam đã trở  thành  một trong 20 nước xuất khẩu nông lâm thủy sản lớn trên thế giới, năm 2014 đã có 10 mặt hàng nông lâm thủy xuất khẩu đạt kim ngạch  xuất khẩu hàng năm trên 1 tỷ USD, một số mặt hàng có vị thế cao trên thị trường thế giới. Kim ngạch xuất khẩu nông lâm thủy năm 2014 đạt tới 31 tỷ USD là ngành duy nhất trong các ngành kinh tế Việt Nam có xuất siêu.

2.Các qui trình kỹ thuật sản xuất VACB  theo VietGAP đã được các cơ quan quản lý  Nhà nước  xây dựng và ban hành rộng rãi, trình độ tiếp thu KHCN  của nông dân đã có bước tiến rõ rệt và đang tích cực hướng đến nền nông nghiệp hàng hóa.

3.Nhà nước đã tìm được đâu ra cho nông sản

Khác với tình hình trước đây, thị trường tiêu thụ nông sản của Việt Nam đã mở rộng, hàng nông sản Việt Nam đã thâm nhập được vào 60 nước trên thế giới kể cả thị trường khó tính nhất như: Nhật, Mỹ, Newzeland... sau khi các hiệp định thương mại quốc tế  TPP, EU... đi vào hiệu lực thị trường nông sản Việt Nam nói chung và sản phẩm VACB nói riêng sẽ còn rộng mở hơn, vấn đề còn lại  là nông dân, các nhà sản xuất  phải tích cực áp dụng KHCN sản xuất ra các sản phẩm hàng hóa có chất lượng cao có mẫu mã đẹp bảo đảm VSATTP và có sức cạnh tranh.

Ngoải ra, các nhà sản xuất, xuất khẩu phải quan tâm tìm hiểu và biết cách tiếp cận thị trường tìm hiểu thị hiếu thị trường biết cách vượt qua các hàng rào kỹ thuật và thủ tục  giao dịch quốc tế, phải theo dõi thông tin xem thị trường  nào thích sản phẩm gì?

Thị trường tiêu thụ nông sản rộng mở nhưng thách thức to lớn đang cận kề nếu không vượt qua không thích ứng  được thì nông sản Việt Nam nói chung và sản phẩm VACB nói riêng sẽ thua ngay trên sân nhà,  hàng hóa nông sản các nước  tốt hơn, rẻ hơn sẽ lấn át hàng nông sản Việt Nam.

Tóm lại, Xây dựng và phát triển  các mô hình sản xuất nông nghiệp tiêu biểu nói chung và mô hình sản xuất VACB tiểu biểu nói riêng để lấy điểm chỉ đạo diện như “vết dầu loang”  trong quá trình tái cơ cấu nông nghiệp là vô cùng quan trọng. Nơi đây tạo ra sản phẩm hàng hóa có khả năng cạnh tranh sẽ tạo cơ hội cho cả nền sản xuất nông  sản hàng hóa của Việt Nam phát triển, tiến đến xây dựng thành công nền nông nghiệp hàng hóa Việt Nam./.