KỸ THUẬT CẢI TẠO VƯỜN TẠP THEO HƯỚNG HỮU CƠ Tài liệu tập huấn của Hội Làm vườn tỉnh Bình Định

KỸ THUẬT CẢI TẠO VƯỜN TẠP THEO HƯỚNG HỮU CƠ

Tài liệu tập huấn của Hội Làm vườn tỉnh Bình Định

Kim Hương - Trần Lê - Hội LV Bình Định

1. Các loại hình vườn tạp

- Vườn trồng lẫn lộn nhiều loại cây ăn quả (có từ 3 giống hoặc loài trở lên). Vị trí trồng bố trí tùy tiện, sử dụng không gian không hợp lý. Trong quần thể cây trồng ở các vườn mối tương hỗ giữa các cây cùng loài và khác loài diễn biến theo chiều nghịch hơn là thuận, có sự cạnh tranh gay gắt về ánh sáng, độ ẩm và nguồn dinh dưỡng.

- Vườn chỉ có 1 – 2 chủng loại cây ăn quả, nhưng chất lượng giống không tốt. Do thiếu chuyên môn, ham giá rẻ nên rất nhiều chủ vườn mua cây giống của người bán buôn, bán rong nên không kiểm soát được tiêu chuẩn, chất lượng cây giống và có sạch bệnh hay không. Có trường hợp họ tự chiết lấy từ các cây đã mang bệnh để trồng (cam, quýt).

- Vườn đã được trồng 1 - 2 chủng loại cây ăn quả đủ tiêu chuẩn về giống song việc đầu tư, chăm sóc, bón phân, tưới nước, quản lý vườn cây không đúng kỹ thuật, dẫn đến cây trong vườn sinh trưởng kém, chậm ra hoa, kém đậu quả, sâu bệnh phát sinh không được phòng trừ kịp thời dẫn đến năng suất thấp, chất lượng kém. Vì vậy thu nhập hàng năm trên vườn thấp.

- Vườn trồng cây ăn quả xen với nhiều loại cây trồng khác như sắn, cây lấy gỗ (xoan, lát hoa, gió trầm, keo) hoặc các cây khác như tre, mây…Trong vườn không nhận thấy cây trồng nào là chủ lực. Loại vườn này thường cho thu nhập rất thấp.

2. Nội dung và phương pháp cải tại vườn tạp

2.1.  Xây dựng kế hoạch cải tạo vườn tạp gồm 4 nội dung:

+ Cải tạo cơ cấu cây trồng trong vườn

+ Cải tạo giống cây ăn quả

+ Cải tạo đất vườn và hệ thống tưới tiêu

+ Cải tiến kỹ thuật canh tác

2.2.  Nội dung cải tạo vườn tạp

a) Về giống:

- Kiểm tra xác định các giống hiện có trong vườn, xác định cây nào, giống nào cần được cải tạo, chặt bỏ hoặc giữ lại.

- Xác định giống cần được đưa vào cải tạo: giống đưa vào cải tạo phải là giống ngon, có chất lượng tốt, năng suất ổn định, ít sâu bệnh và có khả năng rải vụ.

- Xác định cây cần cải tạo:

+ Những cây trồng nhiều năm không ra quả hoặc ra quả ít.

+ Những cây ra quả nhưng quả nhỏ, chất lượng quả kém, mẫu mã xấu, nhiều hạt hoặc hạt to.

+ Những cây bị nhiễm bệnh, bị sâu hại không có khả năng phục hồi.

b) Về đất vườn và hệ thống tưới tiêu

Nhìn chung các vườn tạp đất đều không được bồi bổ cải tạo thường xuyên. Hàng năm lượng phân bón hữu cơ cho cây rất thiếu, phân vô cơ bón vừa thiếu vừa không hợp lý, thiếu lân, vôi khử chua, thiếu nguyên tố vi lượng khiến hệ vi sinh vật trong đất hoạt động khó khăn, không đủ chất dinh dưỡng cho cây. Hậu quả là vườn cây ngày một già cỗi và thoái hóa.

Vì vậy phải thường xuyên bồi bổ làm tăng độ mùn trong đất là rất cần thiết bằng biện pháp tăng cường bổ sung phân hữu cơ cho cây, bổ sung đất phù sa, đất ao cho vườn. Khơi thông mương rạch để mùa mưa nước không bị ngập úng. Phải có hệ thống mương máng, ao tích nước tưới trong mùa khô hanh

c) Về kỹ thuật canh tác

Cùng với việc sử dụng giống tốt, sạch bệnh, cần chú trọng tới biện pháp canh tác, áp dụng các tiến bộ kỹ thuật thâm canh phù hợp với từng giống cây từ khâu làm đất, đào hố, mật độ trồng đến việc bón phân, tưới nước, tỉa cành tạo tán, bảo vệ thực vật, trồng xen, trồng gối, thu hoạch và bảo quản.

Chủ vườn cần căn cứ vào điều kiện khí hậu, đất đai, tập quan canh tác, thị hiếu người tiêu dùng, khả năng tiêu thụ sản phẩm của từng vùng để điều chỉnh cho phù hợp.

2.3 Phương pháp cải tạo vườn tạp

a) Đối với cây đã xác định cho là ngon, năng suất cao cần được giữ lại và tiến hành các bước cải tạo như sau:

- Cắt tỉa cành hàng năm: Dùng kéo cắt bớt cành trong tán, cành vượt, cành bị sâu bệnh, cành tăm. Việc cắt tỉa phải được tiến hành sau khi thu hoạch quả hàng năm. Cắt tỉa hàng năm sẽ tạo lại dáng cho cây, tán cây có hình mâm xôi đều về 4 hướng.

- Bón phân: Sau khi cắt tỉa xong phải tiến hành bón phân ngay, bón phân xung quanh tán cây. Dưới hình chiếu của tán, dùng cuốc, xẻng đào sâu khoảng 20 - 25 cm, rộng 25 – 30 cm xung quanh tán. Sau đó dùng phân chuồng hoai mục (khoảng 25 – 30 kg/cây) trộn lẫn với phân hỗn hợp NPK (0,5 – 1 kg/cây) bón đều vào rãnh đã đào, lấp kín đất. Có thể dùng phân pha loãng, phân vi sinh tưới trực tiếp vào rãnh xung quanh tán cây.

b) Đối với những cây có quả nhưng chất lượng kém hoặc không ra quả:

- Chặt bỏ cây cũ, vệ sinh vườn và trồng lại giống mới có phẩm chất ngon, năng suất ổn định, được thị trường chấp nhận. Phương pháp này sẽ cho thu hoạch sau từ 3 -4 năm.

- Ghép cải tạo giống mới lên trên giống cũ theo phương pháp ghép nối cành hoặc cưa đốn thấp cây cách mặt đất khoảng 0,8 m – 1 m tùy từng loại cây, để cho gốc cây bật mầm mới, chăm sóc mầm cho tới khi đủ điều kiện ghép cải tạo. Dùng cành ghép từ những cây khỏe mạnh, không sâu bệnh, có năng suất ổn định, phẩm chất tốt để ghép lên những cây cải tạo. Sau khi đốn, ghép cải tạo phải chú ý đến bổ sung dinh dưỡng, phòng trừ sâu bệnh cho cây. Ngoài việc bón phân qua rễ hàng năm, cần bón bổ sung dinh dưỡng qua lá bằng các loại phân như Atonik, Komic… theo hướng dẫn ghi trên nhãn sản phẩm. Phương pháp này thường đem lại hiệu quả cao, cây sớm cho quả hơn so với trồng mới

c) Đối với những cây già cỗi không có khả năng phục hồi, không còn khả năng cho quả thì nên chặt bỏ, đào hết rễ của cây cũ, cải tạo đất, có thể dùng vôi bột để xử lý mầm bệnh có từ rễ cây cũ, phơi đất khoảng 20 – 25 ngày sau đó đào hố trồng cây mới.

3. Kỹ thuật đốn tỉa cành tạo hình cây ăn quả

3.1. Một số nguyên tắc về tỉa cành tạo hình cây ăn quả

- Điều tiết hình dạng, kích cỡ cây sao cho đạt hiệu suất quang hợp tối ưu, tăng số cành hữu hiệu (cành có khả năng mang quả) giảm cành vô hiệu, cành khô chết, cành sâu bệnh trong tán, dễ dàng áp dụng các biện pháp canh tác khác và thu hoạch quả.

- Điều tiết sinh trưởng cây tập trung vào các bộ phận quan trọng nhất của mỗi thời kỳ sinh trưởng nhằm đạt đến mục đích cuối cùng là năng suất cao, phẩm chất tốt.

Ưu điểm của kỹ thuật tỉa cành tạo hình cây:

- Sử dụng công lao động một cách hiệu quả.

- Tạo cho tán cây phát triển đầy khoảng cách trồng sớm, hiệu suất đơn vị diện tích lá/đơn vị diện tích đất đạt mức tối đa sớm, và kết quả là cho quả mang tính kinh tế sớm sau khi trồng.

- Cải thiện hiệu suất quang hợp của lá, tận dụng tối ưu nguồn ánh sáng, tăng năng suất/đơn vị diện tích và tăng phẩm chất quả.

- Luôn giữ ổn định số cành có khả năng cho quả ở mức độ tối ưu/ tán lá.

- Tăng hiệu quả của nguồn vốn đầu tư.

3.2. Kỹ thuật tạo hình

Mục đích của việc tạo hình cây ăn quả:

Tạo hình hay còn gọi là tạo tán là kỹ thuật rất cần thiết đối với cây ăn quả, tiến hành trong suốt cả đời sống thực vật nhưng ở giai đoạn đầu cần đặc biệt chú ý vì nó quyết định cấu trúc bộ khung tán của cây về sau.

Tạo hình là việc làm cần thiết ngay trong thời kỳ xây dựng cơ bản (từ năm thứ 1 đến năm thứ 3) với mục đích:.

- Nhằm tạo lập một hình thái cây trồng có khả năng tiếp nhận ánh sáng đầy đủ, đồng thời khống chế và duy trì chiều cao của cây trồng trong tầm kiểm soát để thuận lợi trong việc quản lý vườn ở hai giai đoạn: kiến thiết cơ bản và thời kỳ kinh doanh.

- Hình thành và phát triển bộ khung cơ bản, vững chắc nhằm tránh đỗ ngã, gãy nhánh từ đó phát triển các cành nhánh thứ cấp cho cây.

- Tăng diện tích lá hữu hiệu cho quang hợp của bộ lá. Duy trì sức sống tốt của cây, bảo đảm sự cân bằng sinh trưởng và kết quả. Luôn luôn duy trì khả năng cho quả ở mức cao.

- Khống chế mối tương quan giữa sinh trưởng dinh dưỡng và sinh trưởng sinh sản, đạt được một chỉ số lá/ số trái tối ưu làm cơ sở cho việc tỉa bớt cành lá hoặc tỉa bớt trái.

3.3. Các bước tiến hành

Mỗi một loài, một giống cây ăn quả thậm chí một phương thức canh tác (thâm canh hay bình thường) có một cách tạo hình và tỉa cành riêng. Không có một công thức cố định nào dành riêng cho từng vườn, từng cây cụ thể.

Ở thời kỳ cây chưa mang quả, kỹ thuật tạo hình được quan tâm nhiều hơn và sự vận dụng phải rất linh hoạt, nhất là các cây có tập tính rụng lá như mận, mơ, hồng, lê. Thông thường người ta áp dụng hai kiểu tạo hình chính: Kiểu mở tâm (ở giữa thoáng) và kiểu một trục chính.

Trên một cây thường chỉ để từ 3 – 4 cành chính (cành cấp 1) có góc độ thích hợp, phân bố đều ra các hướng làm khung cho các cành cấp 2 phát triển về sau. Thao tác cắt tỉa phụ thuộc vào tình trạng sinh trưởng cụ thể, nhưng nói chung nên cắt các cành cong queo, cành nhỏ yếu, nơi cành quá dày…để tạo độ thông thoáng trong tán lá. Việc cắt tỉa được thực hiện vào thời gian trước khi ra lộc.

3.4. Kỹ thuật tỉa cành

Tỉa cành là công việc được tiến hành hàng năm sau mỗi vụ thu hoạch. Song để việc tỉa cành có hiệu quả cao cần phải xem xét đến đặc thù của từng loại cây, đến vị trí hình thành chum hoa, chum quả mà quyết định tỉa cành tạo tán cho phù hợp. Việc tỉa cành tạo tán đối với cây cho chùm hoa ở đầu cành (như nhãn, vải, xoài và cây có múi) không thể rập khuôn như cây cho hoa, cho quả ở trên thân như mít, cho hoa, quả ở nách lá như hồng xiêm hay cho hoa quả ở nách lá, ở trên đoạn dưới của các cành già hoặc ở đỉnh của cành năm trước như na. Song nhìn chung đa số các cây ăn quả phát triển chùm hoa, mang quả ở trên đầu cành hoặc nách lá. Mục đích của việc tỉa cành là:

- Tạo cho cây có bộ khung khoẻ mạnh.

- Lập những cành mang quả, trẻ, dồi dào sinh lực và phân bố giống nhau trên khung (sườn) và cành mẹ (cành chính).

- Thay thế những cành già, loại bỏ cành sâu bệnh, cành chết, cành vô hiệu…không có khả năng cho quả bằng những cành non trẻ trong những năm tiếp theo.

- Loại bỏ những cành đan chéo nhau, những cành vượt trong thời kỳ cây đang mang quả nhằm hạn chế việc cạnh tranh dinh dưỡng với quả.

Kỹ thuật tỉa cành, tạo tán không đòi hỏi vốn đầu tư lao động chuyên môn cao, tuy nhiên cần có kiến thức căn bản và kinh nghiệm áp dụng qua thời gian cho từng loại cây chuyên biệt là rất cần thiết.

4. Kỹ thuật ghép cải tạo một số cây ăn quả

a) Đặc điểm của việc ghép cải tạo

Ưu điểm của việc ghép cải tạo:

- Tạo được giống có chất lượng tốt đáp ứng yêu cầu người sản xuất.

- Rút ngắn thời gian từ trồng đến cho quả. Thời gian cây ra hoa kết quả được rút ngắn lại so với cây trồng từ ban đầu. Thời gian cây ghép cải tạo ra quả lần đầu chỉ từ 1 – 2 năm tùy theo giống.

- Có khả năng rải vụ giữa các giống chin sớm, chin muộn làm tăng hiệu quả sản xuất.

- Tiết kiệm công lao động và vốn đầu tư ban đầu.

b) Kỹ thuật ghép cải tạo

- Thời vụ ghép: Thường vào vụ xuân và vụ thu. Thời gian ghép thích hợp nói chung vào 2 thời điểm: tháng 4 – 5 và tháng 8 - 9

- Tạo cành gốc ghép: Có 2 cách tạo cành gốc ghép

+ Đối với cây dưới 10 tuổi, thấp cây, phân nhánh ít, ở nơi dễ bắc thang, ghế để đứng ghép thì tiến hành ghép trực tiếp trên đầu cành.

+ Đối với cây già cỗi, cây cao, tán lá xum xuê, những cây ở vị trí khó thế đứng để thao tác ghép thì tiến hành cưa cành hoặc thân để tạo chồi trước khi ghép từ trên 3- 4 tháng. Cưa xong bôi vôi vào vết cắt nhằm tránh sâu bệnh thâm nhập.

5. Kỹ thuật bao quả

a) Tác dụng của việc bao quả

Việc dùng bao túi nylon, bao giấy hay bao chuyên dùng để bao quả, phòng ngừa sâu bệnh gây hại đã được một số nước trong khu vực áp dụng từ lâu và thu được kết quả tốt; không những hạn chế được một số loại sâu bệnh chuyên hại quả mà còn làm cho vỏ quả sáng, đẹp, hấp dẫn người tiêu dùng. 

b) kỹ thuật bao một số loại quả

* Bao buồng chuối

Khi hoa chuối vừa nở hết, lấy dao cắt phần hoa vô hiệu (phần hoa không có khả năng đậu quả), để vài ngày cho khô nhựa.

Dùng túi nylon bao quả chuyên dụng dài 1,8 - 2,5m, thủng hai đầu, lồng vào buồng chuối theo chiều từ dưới lên, lấy dây vải mềm buộc miệng túi vào cuống hoa (gần ngọn cây).

Đầu dưới túi bao để hở tự nhiên, có tác dụng thoát nước khi gặp mưa và tản nhiệt khi nhiệt độ ngoài trời tăng cao. Nếu buộc kín hai đầu quả dễ bị thối.

* Bao quả ổi

Chờ khi ổi đậu quả được 15 - 20 ngày (quả lớn cỡ ngón tay cái), tiến hành phun xịt một đợt thuốc trừ sâu, chờ 3 - 5 ngày sau thì bao quả. Dùng túi nylon có kích thước 15 x 20 cm để bao, bằng cách cho quả vào trong bao rồi lấy dây buộc túm miệng bao lại. Nhớ đục thủng ở phía dưới sát đáy bao, để nước không bị đọng trong bao mỗi khi có mưa hoặc tưới nước.

* Bao quả bưởi

Quả bưởi cũng cần phải bao sớm. Khi quả to bằng trứng vịt (đường kính 2,2 -2,5 cm), dùng túi ny-lon có đường kính 20 - 40cm, dài 30 - 60cm, thủng hai đầu để bao quả, bằng cách cho quả vào trong bao rồi lấy dây buộc túm miệng bao lại, nhớ để hở ở phần phía dưới sát đáy bao, để nước không bị đọng trong bao mỗi khi có mưa hoặc tưới nước.